Hoe word ik een rat?
Ik hoop het nooit mee te maken te moeten werken onder gemankeerde managers die als ware Riefenstahls hun medewerkers vooral als prooi behandelen. Want dan ben je in de aap gelogeerd.
Lees en gruwel mee met het informatieve boekje “Hoe word ik een rat” waarin zowel het beschreven verschijnsel als de aanbevolen methodiek door mij zullen worden besproken en geanalyseerd.
WERKTITEL: FRANCE TELECOM EN ANDERE ZAKEN
INLEIDING
Je hoort het wel eens om je heen, het verschijnsel dat hoger in de menselijke pikorde geplaatste figuren structureel bereid worden gevonden hun ondergeschikten mentaal te kwellen en te folteren, hetgeen alleen nog te verklaren en misschien enigszins te rechtvaardigen zou zijn als hier een hoger doel mee wordt gediend.
Dit is – na lang nadenken – de inleiding die ik gekozen heb na het lezen van het boekje “Hoe word ik een rat”, literatuur waarin psychische foltertechnieken tot in detail worden beschreven en verplichte kost is bij kaderopleidingen, waar vers van de universiteit geplukte jongelieden klaar worden gestoomd om (departementale) afdelingen te leiden. Of in opleiding zijnde veranderingsmanagers leren hoe ze tegendraadse hogeschooldocenten zo ver kunnen krijgen dat ze het competentiegerichte onderwijs gaan omarmen. Ik noem maar wat dwarsstraten.
Tevens kan dit artikeltje dienen om de met “facebook” opgroeiende generatie (en al hun oppervlakkige vriendjes) er voor te waarschuwen dat de maatschappij en het menselijk ras er in de praktijk minder vriendelijk uitzien dan ze tijdens hun welvaartsvaste opvoeding van huis uit hebben meegekregen.
En om nog beter voorbereid en geïnformeerd te zijn heeft het misschien zin u er aan te herinneren dat over het schrikbewind dat het management van France Telecom uitoefende op haar medewerkers een indringende reportage is gemaakt die onlangs op de Belgische televisie werd uitgezonden. Voor de gewenste cultuurverandering werd door de leiding van deze grote onderneming (100.000 werknemers) ook nog als managementtool de door psychiater Elisabeth Kübler-Ross aangereikte rouwcurve voor terminale patiënten gehanteerd, hetgeen resulteerde in een golf van zelfmoorden. Over deze gang van zaken bij dit bedrijf zijn rechtszaken gevoerd en vragen in het Franse Parlement gesteld.
Met deze lange inleiding hebben we even onze positie bepaald, is de toon gezet, maar stellen we meteen de vraag: hoe nu verder?
VOORBEELDEN
Het kan geen kwaad u iets meer in te wijden in de uitwerkingen van de technieken die in het onderhavige boekje worden aangeprezen. We geven daarbij ook nog wat voorbeelden uit de praktijk. Waarna we afronden met een aanzet dit onderwerp naar een strategisch niveau te tillen. Maar dan zijn de kernpunten wel aangeroerd en wordt het tijd dit artikel te beëindigen en over te gaan tot de orde van de dag.
Eigenlijk zou u het boekje eerst moeten lezen. Op de kaft staat in essentie wat we gaan bespreken. Konkelen, streken uithalen, samenzweren zijn in een organisatie een alledaagse bezigheid, lezen we. U wordt op ironische en zeer toegankelijke wijze ingelicht over de meest voorkomende gore streken. Maar de auteur waarschuwt ook voor het introduceren van te veel braafheid in een organisatie, die haaks staat op zijn ervaringen van graaien, naaien en piepelen. Tot zover de kaft.
Tenslotte stel ik u de retorische hamvraag: is het beschrevene een noodzakelijk kwaad zonder welk een moderne organisatie heden ten dage niet kan functioneren, of is hier sprake van mismanagement, onethisch en immoreel personeelsbeleid, verre van integer organisatiegedrag?
DE BELOOFDE CASUSSEN
Casus 1
Organisaties waarvoor een cultuurverandering gewenst is of die opnieuw moeten worden opgezet zijn als werkterrein geknipt voor veranderingsmanagers met rattengedrag, die meestal als interim worden aangetrokken, want het is niet de bedoeling vrienden te maken of het opgejaagde personeel na verloop van tijd de kans te geven dit personage alsnog de strot door te bijten. Tegen die tijd is de interim al lang en breed vertrokken.
Standaard is een houding waarbij zoveel mogelijk naar beneden wordt getrapt om te bereiken dat medewerkers als was in de handen van de interim worden.
Conflicten komen met de regelmaat van een klok voor, waarbij de interim het geen enkel punt vindt dat medewerkers rechtszaken aanspannen. De kosten daarvan zijn ingecalculeerd, als ze maar ophoepelen.
Slechts weinigen weten in deze vechtcultuur te overleven en velen zullen het loodje leggen. Zij vertrekken in groten getale om te worden ingeruild voor verse, nieuwe exemplaren.
Meestal laat zo’n type manager zich seconderen door een kleine groep zwakke broeders die na verloop van tijd door het personeel zullen worden afgeschoten omdat ze het sterke karakter van de interim ontberen.
Voor hun rattengedrag laten ze zich goed betalen. Ik heb horen fluisteren dat interims zo’n 130 euro per uur opstrijken. Extraatjes voor het personeel zijn echter uit den boze. Zij zullen er ook niet naar vragen, nadat hun ego in een langdurig proces doeltreffend is beschadigd.
U bent nu op de hoogte. Ook ik blijf geschrokken achter.
Casus 2 MACHIAVELLI
Een politieke vertaling van rattengedrag is te lezen in het boek “Il principe“, waarmee Machiavelli in de 15e eeuw furore maakte. Hij schreef het voor de vele kleine Italiaanse machthebbers van stadstaten, met het doel ze te assisteren bij het handhaven van hun macht.
Het boek blijft actueel en zal – gezien zijn streken – in de huidige (gewezen) premier van Italië een adept hebben gehad. De vraag is natuurlijk of Berlusconi zich daarvan bewust is (geweest). De man was in ieder geval een overlever, die vond dat een leider soms immoreel moest zijn, al was het maar “om te voorkomen dat een man die zich altijd en overal goed betoont, noodzakelijk te gronde gaat te midden van zovelen die niet goed zijn. Daarom moet een heerser, wanneer hij zich wil handhaven, leren om niet goed te zijn” (vrij naar van Dooren)
Casus 3
Ook u weet dat macht een grote rol speelt in uw onderneming. Macht die je kunt ontlenen aan je versterkte monopoliepositie, je excellente product of de ervaring en expertise waarover je als bedrijf de beschikking hebt. Met personeel dat zich volwassen gedraagt en zich op de juiste manier inzet. Prima doelen dus om als organisatie na te streven.
Hierbij passen managers “met ballen” (voldoende ontwikkeld, sterke persoonlijkheid, met belangstelling voor ethisch handelen, duidelijke en transparante doelen nastrevend). Natuurlijke leiders die “goed liggen” bij het personeel.
Een ideale situatie dus, waarbij “rattengedrag” niet of nauwelijks aan de orde zal zijn.
Casus 4
Rattengedrag. Dat schijnt nodig te zijn want te veel medewerkers in uw organisatie spelen politieke spelletjes, hebben een eigen hofhouding, horen elkaar uit, zijn op zoek naar de zwakste plekken in iemands karakter of laten het achterste van hun tong niet zien.
Daarbij hebt u als manager ook nog een achterdochtig karakter en u staat ook niet al te stevig in uw schoenen. U bent meer met uzelf dan met het welbevinden van de organisatie bezig. Om u staande te houden moeten er machtsspelletjes worden gespeeld en de organisatie wordt een arena, waarin knokpartijen aan de orde van de dag zijn.
Beide partijen maken zich bewust of onbewust schuldig aan rattengedrag. Het boekje staat dan ook bij hen prominent op de boekenplank. De angst regeert.
Deze personen houden zich onledig met naaien en piepelen, omkopen, de pas afsnijden, vernederen, bewijzen verzamelen, slachtofferen, zwakheden runnen, de waarheid liegen, onvoorspelbaar zijn en sporen uitwissen (om maar wat te noemen). Waarbij de manager in het voordeel is omdat hij of zij hoger in de hiërarchie staat. Hun productiviteit is laag.
Dit repertoire aan rattenstreken wordt in het boek uitgebreid besproken.
VRAGEN
Jammer dat de auteur van het boekje “Hoe word ik een rat” het onderwerp eigenlijk beperkt, onvolledig en oppervlakkig bespreekt, daarmee de lezer in verwarring achter latend.
Want welk doel dient deze opsomming van rattenstreken? Wil hij helpen te bereiken een beter functionerende organisatie te laten ontstaan, slechts bevolkt door open, karaktervaste, volwassen en flexibele medewerkers en geleid door uit hetzelfde hout gesneden managers waarbij ruziezoekers, incompetente lieden en neurotici de tent zijn uitgewerkt? Het lijkt me een onmogelijke opgave, maar je hebt tenminste een doel dat kan worden nagestreefd, weet waar zijn boekje voor staat.
Of stond hem als doel voor ogen goedwillende en bekwame medewerkers te leren doorzien van welke instrumenten hun immorele, machtsbeluste, contactgestoorde en ziekelijke manager zich bedient? En hen zo de meest succesvolle en effectieve strijdmethoden aan te reiken waarmee de manager op enig moment de laan kan worden uitgestuurd?
Maar ik vrees dat het verschijnsel ingewikkelder in elkaar zit, hetgeen moge blijken uit de eerder genoemde voorbeelden.
HOE TE DUIDEN
Zonder in hoogdravende analyses te vervallen kunnen we dit het onderwerp misschien “tackelen” door uit te gaan van een aantal stellingen. Daarmee plaatsen we het onderwerp in een juist kader en op een hoger niveau en sporen we de lezer aan zich grondiger te verdiepen in dit onderwerp. Of we laten dat over aan deskundigen, die ons verder moeten kunnen helpen. ’t Is dan tevens een mooi moment om dit artikeltje af te sluiten.
Stelling 1
Rattengedrag als instrument is te rechtvaardigen als het een hoger doel dient
(Maar, wie bepaalt wat een hoog doel is? De Jezuïeten onder ons….?).
Stelling 2
Het instrument mag alleen gebruikt worden door hoogstaande en intellectueel begaafde personen (managers, geestelijken).
(Maar dan nog…..)
Stelling 3
Een veel gehoorde uitspraak in dit verband luidt: “het doel heiligt de middelen”.
(Dat moet dan wel een hoogstaand doel zijn. Wie bepaalt dat….?)
Stelling 4
Een andere invalshoek krijgen we door te wijzen op “goed” en “fout” gebruik van genoemde instrumenten. Hier komt het onderwerp “ethiek” om de hoek kijken.
(Wie bepaalt wat “goed” is….?)
Stelling 5
“Eigenlijk zou het niet nodig moeten zijn”, wordt ergens opgemerkt. Ook juist, maar hebt u zich wel eens verdiept in de psychologie van de menselijke geest – daar word je niet vrolijk van …..?
Dubieuze stellingen, waarover het laatste woord nog niet gesproken is.
Maar het maakt wel duidelijk dat je het onderwerp tekort doet door het te beperken tot een klaagzang over al dat onrecht dat een medewerker aangedaan kan worden.
Het verschijnsel is breder en raakt de terreinen van ethiek, persoonlijke integriteit, de godsdienstleer, het organiseren van vakbondsactiviteiten, machtsuitoefening en machtshandhaving, veranderingsmanagement, psychiatrische stoornissen van de menselijke geest, het opereren van jezuïetenordes in vroeger tijden en misschien wel het functioneren (de rooftocht) van het hedendaagse kapitalisme, dat uitsluitend gericht lijkt te zijn op winstmaximalisatie en daarbij geen zwakke en/of kritische broeders kan gebruiken.
Het zou te ver voeren al deze zaken bij de bespreking van dit onderwerp (het boekje: “Hoe word ik een rat”) te betrekken. Daarvoor ontbreekt de kennis en ervaring. We kunnen dat beter overlaten aan onze professoren, die daar een heel leven op mogen studeren…
We wachten het af.
————————————————————————————————
Elisabeth Kübler-Ross: kubler-ross-rouwcurve.pdf
France Telecom: france-telecom-suicides.pdf
Literatuur: hoe-word-ik-een-rat.pdf